Students and Teachers Forum

नेपाली भाषा साहित्यका अविधान्त साधक तथा नेपाल भाषा साहित्यका उत्कृष्ट  व्यक्तित्व .....

सत्यमोहन जोशीको जीवनीबाट हामीले 'सादा जीवन उच्च विचार राख्नुपर्ने शिक्षा पाउन सकिन्छ ।' .....

बुँदाहरू : १. सत्यमोहन जोशीले थुप्रै पुरस्कार, सम्मान र पदक पाउनु, २. नेपाली वाङ्मय र संस्कृतिको .....

4. दिइएको अनुच्छेद पढ्नुहोस् र सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :<br />
हातका मैला सुनका थैला के गर्नु धनले, साग र सिस्नु खाएको बेस आनन्दी मनले देवकोटाको मुनामदनका यी पङ्क्तिमा सिस्नुको चर्चा छ । विपन्नका लागि अभावको बेला प्राण धान्ने खान्कीका रूपमा लिइने सिस्नु पछिल्ला दिनमा सम्पन्न र सम्भ्रान्तको पनि प्रिय भोजन बनेको छ । आज सिस्नुले स्वाद र स्वास्थ्य दुवैलाई लोभ्याउँदै छ । हाम्रा पाखापखेरामा पाइने सिस्नु विषादी र रासायनिक मलको प्रकोपबाट मुक्त विशुद्ध अर्गानिक उत्पादन हो । मध्य पहाडी तथा उपत्यकामा पाइने पोल्ने झार सिस्नुमा धेरै औषधीय गुण पाइन्छ । २५ प्रतिशतसम्म प्रोटिन हुने यसमा भिटामिन ए, भिटामिन सी, भिटामिन डी, लौहतत्त्व, पोटासियम, क्याल्सियम जस्ता पौष्टिक पदार्थ पनि हुन्छन् । यसै कारण उत्तरी तथा पूर्वी युरोपमा यसको झोल लामो समयदेखि प्रचलित छ । सामान्यतः सिस्नुलाई पखाली उम्लेको तातोपानीमा राखी घोटेर पकाउने प्रचलन छ । विशेषगरी यसमा नुन, खुर्सानी, टिमुरको धुलो लसुन, मकैका च्याख्ला राखेर पकाइन्छ । विदेशमा चाहिँ बटरमा प्याज, लसुन गाजर र आलु राखेर सिस्नु पकाइन्छ । अन्त्यमा नुन, मरिच र क्रिम हालेर सुपका रूपमा पनि प्रयोग गर्ने प्रचलन छ । यसलाई ग्रिनटीकै तरिकाले पनि सेवन गर्न सकिन्छ । बजारमा सहजै पाइने सिस्नुको पाउडरलाई सुप या तरकारीका रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । फूलको सुप बनाएर भात या मकैका च्याख्लासँग सेवन गर्दा निकै स्वादिष्ट हुन्छ ।

(ख )भाषा संरचना पहिचान गर्नुहोस् :
(अ) अनुच्छेदबाट 'आदि' र 'विपन्न' शब्दका विपरीतार्थी शब्द लेख्नुहोस् । 
(आ) अनुच्छेदबाट चन्द्रबिन्दु लागेका शब्द टिप्नुहोस् ।
(इ) 'विशुद्ध' र 'प्रचलन' शब्दमा लागेका उपसर्ग छुट्याउनुहोस् । ती उपसर्ग लागेका थप दुई दुईओटा शब्द लेख्नुहोस् ।
(ई) अनुच्छेदबाट दुईओटा प्रत्यय लागेर बनेका शब्द पहिचान गरी लेख्नुहोस् ।

(अ) ‘आदि' र 'विपन्न' शब्दको विपरीतार्थी शब्द क्रमश: 'अन्त्य' र 'सम्पन्न' हो।  (आ) .....

5. दिइएको अनुच्छेद पढ्नुहोस् र सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :
हातका मैला सुनका थैला के गर्नु धनले, साग र सिस्नु खाएको बेस आनन्दी मनले देवकोटाको मुनामदनका यी पङ्क्तिमा सिस्नुको चर्चा छ । विपन्नका लागि अभावको बेला प्राण धान्ने खान्कीका रूपमा लिइने सिस्नु पछिल्ला दिनमा सम्पन्न र सम्भ्रान्तको पनि प्रिय भोजन बनेको छ । आज सिस्नुले स्वाद र स्वास्थ्य दुवैलाई लोभ्याउँदै छ । हाम्रा पाखापखेरामा पाइने सिस्नु विषादी र रासायनिक मलको प्रकोपबाट मुक्त विशुद्ध अर्गानिक उत्पादन हो । मध्य पहाडी तथा उपत्यकामा पाइने पोल्ने झार सिस्नुमा धेरै औषधीय गुण पाइन्छ । २५ प्रतिशतसम्म प्रोटिन हुने यसमा भिटामिन ए, भिटामिन सी, भिटामिन डी, लौहतत्त्व, पोटासियम, क्याल्सियम जस्ता पौष्टिक पदार्थ पनि हुन्छन् । यसै कारण उत्तरी तथा पूर्वी युरोपमा यसको झोल लामो समयदेखि प्रचलित छ । सामान्यतः सिस्नुलाई पखाली उम्लेको तातोपानीमा राखी घोटेर पकाउने प्रचलन छ । विशेषगरी यसमा नुन, खुर्सानी, टिमुरको धुलो लसुन, मकैका च्याख्ला राखेर पकाइन्छ । विदेशमा चाहिँ बटरमा प्याज, लसुन गाजर र आलु राखेर सिस्नु पकाइन्छ । अन्त्यमा नुन, मरिच र क्रिम हालेर सुपका रूपमा पनि प्रयोग गर्ने प्रचलन छ । यसलाई ग्रिनटीकै तरिकाले पनि सेवन गर्न सकिन्छ । बजारमा सहजै पाइने सिस्नुको पाउडरलाई सुप या तरकारीका रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । फूलको सुप बनाएर भात या मकैका च्याख्लासँग सेवन गर्दा निकै स्वादिष्ट हुन्छ ।

(क) उत्तर दिनुहोस् :
(अ) साग र सिस्नु खाएको बेस आनन्दी मनले' भन्नाले के बुझिन्छ ? 
(आ) सिस्नुमा कुन पौष्टिक तत्व पाइन्छ ?
(इ) सिस्नुलाई किन अर्गानिक उत्पादन भनिएको हो ?
(ई) सिस्नु पकाएर खाने विभिन्न तरिका बताउनुहोस् ।

(अ) आफ्नोमा वा आफूसँग जे छ त्यसैमा खुसी हुनुपर्छ भन्नु नै 'साग र सिस्नु खाएको बेस आनन्दी मनले' .....

6. दिइएको अनुच्छेद पढ्नुहोस् र सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :
सत्यमोहन जोशीको बाल्यकाल र शिक्षादीक्षा निकै उतारचढावयुक्त रह्यो । पाँच वर्षको उमेरसम्म पनि बोली नफुटेका कारण उनका आमाबुबा चिन्तित भए । भनिन्छ, बोली फुटोस् भन्नका लागि आमाबुबाले देवीदेवताको भाकल गरे । धामीझाँक्रीलाई देखाए तर केही सिप लागेन । त्यस बेलाको जनविश्वासअनुसार सूर्यविनायकको जङ्गलमा लगेर केही क्षण एक्लै छोडेछन् । त्यसपछि उनी 'माँ ए माँ !' भनेर चिच्याएका थिए रे । उनको अक्षरारम्भ नेपाल भाषाका माध्यमबाट सात वर्षको उमेरमा घरबाटै भएको थियो । उनको अक्षरारम्भ सुरुमा छिमेकी गुरुबाट भएपछि उनलाई मङ्गल बजारस्थित भाषा पाठशालामा भर्ना गरियो । यसरी उनले नेपाली भाषा चाहिँ दश वर्ष पुगे पछि मात्र सिकेका थिए । अङ्ग्रेजी भाषा पढाउने हेतुले सुरुमा पाटन हाइस्कुलमा भर्ना गरिए पनि केही समयपछि उनलाई रानी पोखरीस्थित दरबार हाइस्कुलमा भर्ना गरियो । उनले त्यहीँबाट म्याट्रिक परीक्षा उत्तीर्ण गरे । काठमाडौँको त्रिचन्द्र कलेजबाट वि.सं. १९९८ मा आई. ए. उत्तीर्ण गरेपछि स्नातक तहमा भर्ना भए तर परिवारको जीविकाका लागि बिचैमा पढाई छाडेर जागिरतिर लाग्न बाध्य भए ।

प्रश्नहरू:
(क) सत्यमोहन जोशीका आमाबुबा चिन्तित हुनुको कारण के हो ?
(ख) सत्यमोहन जोशीको अक्षरारम्भ कुन उमेरमा र कहाँ भएको थियो ?
(ग) उनको पढाइ अघि बढ्न नसक्नुको कारण के देखिन्छ ?
(घ) सत्यमोहनले कुन तहसम्मको शिक्षा हाँसिल गरेका थिए ?
 

(क) पाँच वर्षको उमेरसम्म पनि बोली नफुटेका कारण सत्यमोहन जोशीका आमाबुबा चिन्तित भएका थिए । (ख) .....

(क) हाम्रो लोकसंस्कृति नामक पुस्तक प्रकाशन : २०१४ (ख) नेपाल सरकारबाट 'वाङ्मय शताब्दी पुरुष' को .....

(क) सत्यमोहन जोशीको साहित्य लेखनको प्रारम्भ वि.सं. १९९८ तिरबाट भएको थियो । (ख)जोशीलाई काठमाडौँ .....

9. दिइएको अनुच्छेद मनमनै पढी संरचनाबारे सोधिएको प्रश्नको उत्तर भन्नुहोस् :
सत्यमोहन जोशी नेपाली भाषा, लोक साहित्य, संस्कृतिलगायतका क्षेत्रमा अनवरत रूपमा योगदान दिने विशिष्ट व्यक्तित्त्व हुन् । उनको जीवनका महत्त्वपूर्ण योगदानमा प्रज्ञा प्रतिष्ठानबाट गाईजात्रा महोत्सवको प्रवर्धन, कलाकार अरनिकोबारे अन्वेषण, प्राचीन नेपाली मुद्राको खोजी आदि अविस्मरणीय छन् । त्यस्तै नेपाल भाषा एकेडेमीको स्थापना, चिनियाँ कविताको नेपाली अनुवाद तथा कर्णाली लोकसंस्कृतिको अनुसन्धानमा समेत उनको अहम् योगदान रहेको छ । उनी व्यक्तिगत जीवनभन्दा राष्ट्र र राष्ट्रियताका लागि अनवरत रूपमा समर्पित हुने कर्मशील व्यक्ति हुन् । सत्यमोहनमा रहेको अथक प्रयास र कामप्रतिको लगावबाट हामी सबै निष्ठावान् भई देशसेवामा लाग्यौँ भने सजिलै देशको काँचुली फेर्न सकिन्छ भन्ने सन्देश प्राप्त गर्न सकिन्छ । सत्यमोहन जोशीले नेपाली भाषा र नेपाल भाषा दुवैमा दर्जनौँ कृतिको रचना गर्नु चानचुने कुरा होइन । बहुभाषिक र बहुसांस्कृतिक राष्ट्रलाई सशक्त र भावनात्मक रूपमा एकताको सूत्रमा बाँध्ने उनका प्रेरणादायी कार्यप्रति सिङ्गो राष्ट्र गौरव बोध गर्दछ ।

प्रश्नहरू
(क) माथिको अनुच्छेदमा कतिओटा वाक्य छन् ?
(ख) अनुच्छेदको सबैभन्दा लामो वाक्य कुन हो, त्यो कति शब्दले बनेको छ ? 
(ग) व्यक्तिगत स्वार्थमा नलागेको कुरा कुन वाक्यमा छ, त्यसको आशय के हो ? 

(क) माथिको अनुच्छेदमा सातओटा वाक्यहरू छन् । (ख)अनुच्छेदको सबैभन्दा लामो वाक्य पाँचौँ वाक्य हो .....

सुरक्षित – असुरक्षित  नास्तिक - आस्तिक गहन –सतही      सभ्य -असभ्य लौकिक - अलौकिक सूक्ष्म .....

11. दिइएको शब्द र तिनका अर्थबिच जोडा मिलाउनुहोस् :
शब्द                                अर्थ
गाईजात्रा               जनमानसमा प्रचलित संस्कार कलाकौशल, क्रियाकलाप 
जीवनदृष्टि              प्रचीन महत्त्वका दुर्लभ र अनौठा वस्तु बटुलेर राखिने ठाउँ वा घर 
संस्कृति                 विद्या, बुद्धि, सम्पन्नता, रूप, गुण आदिको विकास
पुरातत्व                 प्रतिष्ठापूर्वक रूपमा स्थापित कुनै संस्था
सङ्ग्रहालय          जीवनदर्शन, जीवनलाई हेर्ने दृष्टि वा आधार
प्रतिष्ठान               प्राचीन समयका ऐतिहासिक तथा महत्त्वपूर्ण वस्तुको अध्ययन गर्ने विद्या
                          कुनै राष्ट्र वा जातिका कलाकौशल, बौद्धिक विकाससम्बद्ध क्रियाकलाप
                          जनैपूर्णिमाको भोलिपल्ट मनाइने जात्रा

शब्द                                         अर्थ गाईजात्रा               .....

.....

(क) (ठिक) (ख) (बेठिक)  (ग) (ठिक) (घ) (ठिक) (ङ) .....

14. दिइएको सन्दर्भ पढ्नुहोस् र तोकिएको कार्य गर्नुहोस् : समीक्षा भन्नाले कुनै पनि विषयवस्तु वा कुराका गुणदोष छुट्याई निष्पक्षतापूर्वक गरिने व्याख्या, विवेचना आदि भन्ने बुझिन्छ । पाठको विषयवस्तु कहाँबाट लिइएको छ ? यसको शीर्षकले विषयवस्तु समेटेको छ कि छैन ? पाठको मूलभाव के हो ? पाठबाट कस्तो सन्देश पाइन्छ ? पाठमा पात्र कति छन्? तिनको स्वभाव कस्तो छ ? पाठको परिवेश गाउँ वा सहरमध्य कुन हो ? त्यहाँको समाज कस्तो छ ? तिनको स्वभाव कस्तो छ ? पाठको भाषा सरल, जटिल कस्तो छ ? संवाद कस्ता छन् ? पाठ पढेपछि मनमा कस्तो लाग्यो ? जस्ता प्रश्नको उत्तर खोजी गरेर पाठको समीक्षा गर्नुपर्छ ।

तपाइँले पढेका वा सुनेको कुनै एउटा कथाको समीक्षा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।

विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको 'दोषी चस्मा' कथाको समीक्षा : 'दोषी चस्मा' मनोवैज्ञानिक कथा हो .....

'कालजित र अजङ्गको राक्षस कथाबाट हामीले युक्ति बुद्धिले ठूला काम र समस्या समाधान गर्न सक्छौं .....

नारायणगोपालको जन्म वि.सं. १९९६ असोज १८ गते काठमाडौँमा भएको हो । उनको वास्तविक नाम नारायणगोपाल .....

17. नाटककार बालकृष्ण समको व्यक्तिगत विवरण पढ्नुहोस् । दिइएका सूचनाका आधारमा छोटो जीवनी तयार पार्नुहोस् :
नाम- बालकृष्ण सम
जन्म- वि.सं. १९५९ माघ २४ गते, ज्ञानेश्वर, काठमाडौं
मातापिता - कृति राज्यलक्ष्मी र समर शमशेर जबरा
शिक्षा - आई. एस्सी
सेवा- सैनिक सेवा, रेडियो नेपालको निर्देशक, गोरखा पत्रको सम्पादक
कृति- मुटुको व्यथा, अमरसिंह, भीमसेनको अन्त्य आदि नाटक, चिसो
चुल्हो महाकाव्य, आगो र पानी खण्डकाव्य आदि
योगदान- आधुनिक नेपाली नाटकका प्रवर्तक
             सुखान्त र दुःखान्त नाटकको रचना
            सामाजिक, पौराणिक र ऐतिहासिक विषयवस्तुमा नाटक रचना
पुरस्कार- त्रिभुवन पुरस्कार, साझा पुरस्कार, पृथ्वी प्रज्ञा पुरस्कार
मृत्यु-  वि.सं. २०३८ साउन ६ गने, काठमाडौँ
 

बालकृष्ण समको जन्म वि.सं. १९५९ माघ २४ गते, ज्ञानेश्वर, काठमाडौँमा भएको थियो । आमा कृति .....

संस्कृतिविद् सत्यमोहन जोशीले नेपाल टेलिभिजनसँग सङ्क्षिप्त कुराकानी गर्दै हाम्रो संस्कार र .....

.....

अक्कड = बोल् + अक्कड = बोलक्कड आउ= पढ् + आउ = पढाउ आइ=लेख् + आइ = लेखाइ  आली =लेक् + आली =लेकाली आल = माया + .....

21. दिइएको अनुच्छेदमा रातो रङ लगाएका शब्द कुन कुन प्रत्यय लागेर बनेका छन छुट्याउनुहोस् : सहदेव दाइ बोलक्कड र सिपालु छन् । उनी अनेकौं श्रव्य, दृश्य र पाठ्य कविता काव्य, नाट्य कृतिका सर्जक समेत हुन् । यी दडाली दाइको दैनिक काम गराई रमाइलो पाराको छ। घुस्याहा प्रवृत्ति विरुद्ध लड्ने र भ्रष्टाचारीलाई पक्राउ गर्न सहयोग गर्ने दाङ घोराहीका सहरिया सहदेव दाइलाई सबैले मन पराउँछन् । उनलाई अहिले युवा समूहको सदस्यका चुनावमा उठ्न भनी बोलावट भएको रहेछ । पाल्पाली र बैतडेली साथी पनि अब छिट्टै उनको दर्शन पाइने भयो भनेर खुसी भएछन् । सहदेव दाइ चुनावमा विजयी होउन् र पदाधिकारीमा समेत छनोट होउन् भनी उनीहरूले कामना गरेछन् । दडाली काका खुसीले गद्गद भएर गाउँले साथी भेट्न गाउँ गएछन् ।

बोलक्कड = बोल् + अक्कड             सिपालु= सिप् + आलु काव्य= कवि + य                     .....

पर्यटन, उद्योग, प्रकृति, पर्यटक, प्रवर्धन, विदेश अतिथि, स्वागत, असुविधा, उपहार पर्यटन = परि + अटन  .....

बद= बद् + नाम = बदनाम            बद् + मास = बदमास  ना =  ना + लायक = नालायक          ना + समझ = .....

अनुसार- अनु + सार पराजय- परा + जय बदनाम - बद् + नाम प्रगति- प्र + गति प्रारम्भ- प्रा + रम्भ अपमान- अप + .....

माथिका अनुच्छेदमा आएका वि+शिष्ट (विशिष्ट), आगमन (आ+गमन), प्रदान (प्र+दान) अध्ययन (अधि+अयन), उत्कृष्ट .....

नयाँ ठाउँमा जाँदा त्यहाँको रहनसहन खानपान, व्यवहार थाहा नहुने भएकाले म असजिलो अनुभव गर्छु । .....

(क) बाहिर निस्कँदा हराउने डरले म पात्र बाहिर निस्कन डराएका हुन् । (ख) म पात्रले गाउँमा प्रसाद .....

शब्द                             अर्थ सारङ्गी                             .....

                                             मिहिनेतको फल कुनै एउटा गाउँमा .....

एकादेशमा एक जना मन्त्री थिए । ती मन्त्रीको एउटा अनौठो सोख थियो । ती मन्त्री भ्यागुताका सौखिन .....

'व' लेख्दा 'ब' उच्चारण हुने शब्दहरू :- वन, गाईवस्तु, जीवित, विधि, व्यवस्था, वर्ष, दुवै 'ब' .....

32. ९. दिइएका अनुच्छेद पढ्नुहोस् र 'ब' र 'व' को प्रयोग पहिचान गर्नुहोस् : 
(क) विजय वेदविद्याश्रममा वेद पढ्छन् । विवेक, वृषभनाथ, वर्षमान, विज्ञानराम र विकल्पप्रसाद पनि वेद विद्यालयमा वैदिक मन्त्र पढ्छन् । कविता र सविता पनि विक्रम संवद २०७८ को शैक्षिक सत्रमा वेद पढ्न भर्ना भएका छन् । पढ्नु विद्यार्थीको कर्तव्य हो । पढाइले मान्छेको व्यवहारमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याइदिन्छ ।

(ख) बुद्धप्रसाद, बुद्धिनाथ, बलबहादुर र अम्बिकादेवीले धरहरा हेरे । गगनचुम्बी धरहरा हेर्न उनीहरू जस्तै बाँके, बर्दिया, बझाङ, बैतडीबाट मात्र होइन बर्दिबासबाट समेत मान्छे आए।

(ग) भूकम्पमा बरबाद भएको धरहरा बनेकाले अब म पनि आमाबुबा र बहिनीलाई लिएर धरहरा हेर्न जान्छु र बस्नेत खाजाभरमा गएर बारा र बिरौला खान्छु । 

(घ) राम्रो वकालत गरेर वाहवाह कमाएका दुई जना वकिल भवन वरपरको चउरमा वाल्ल परेर हेर्दै थिए। उनीहरू अदालत गए वा वडा कार्यालय मलाई थाहै भएन ।

 

.....

मेरो कक्षाका केही साथीहरू सधैँ विद्यालय ढिलो आउथे । उनीहरू बाटामा डुल्दै डुल्दै आउथे । अबेर .....

यसरी राक्षसलाई मारेपछि कालजितले गाउँलेलाई बोलाउथ्यो र सबै मिलेर राक्षसको सदगत गर्थे । .....

राती असिनापानी परेछ । पल्लो डाँडामा पहिरो गएछ । खेत पनि पानीले डुबाएछ । चराको गुँड पनि भत्किएछ .....

भन्नुभएछ, भनेछ, गरेछ, पाएछ, .....

(क)सदिच्छा विज्ञान विषय पढदै छिन । उनी डाक्टर बन्ने कुरा सोच्दै छिन् । उनी बिरामीको सेवा गर्दै .....

म साना चराचुरुङ्गी देखेर रमाउथेँ । - अभ्यस्त भूतकाल  एक दिन परेवा देखेर च्याप्प समाउन .....

(क) गाउँमा विद्यालय खुल्छ । अशिक्षित पनि शिक्षित हुन्छन् । उनीहरूले आफूमाथि भएको शोषणको विरोध .....

(क) गएँ, गरेँ, भएँ, फर्के (ख) बस्छ, गर्छ, खेल्छ, सघाउँछ (ग) जाने छौ, किन्ने छौ, राख्ने छौ, फर्कने .....

(क) उनीहरू माटाका भाँडा बनाउनुका अतिरिक्त खेतीपातीको काम गर्थे ।  (ख) माटाका भाँडा बनाउन .....

.....

प्रत्येक - हरेक  मित्र -       साथी भाग्नु -     भागाभाग देवता -   भगवान् आइमाई - महिला दैलो- .....

विछट्टै               अचाक्ली, धेरै नरभक्षी           मान्छेलाई खाने दानव किमार्थ .....

 'बौलाहा काजीको सपना' नाटकको संवादको अंश (मानबहादुर काँधमा बोकेर ल्याएको बोरा र नाम्लो .....

(आयुषा र आरुस्का साजीलाल माध्यमिक विद्यालयमा कक्षा ९ मा अध्ययनरत जेहेन्दार छात्रा हुन्। .....

पञ्चनाथ सन्त थिए । समाजसेवा गर्ने उनको सङ्कल्प थिए । उनी कण्ठमा माला लगाउँथे । समाजमा उनको .....

.....

 दिदी पढ्न भनी विदेश जानुभएको पनि दुई दुई वर्ष भइसकेछ । दिदीको झझल्को बारम्बार आइरहन्छ । .....

ससाना                  साना + साना सँगसँगै                  सँगै + सँगै ऐँचोपैंचो .....